توافق نیمه‌کاره جهانی

به گزارش چشم‌انداز انرژی، نشست COP30(کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد2025) که از ۱۰ تا ۲۲ نوامبر ۲۰۲۵ در بلِم، برزیل برگزار شد، در حالی پایان یافت که توافق نهایی، با وجود تأکید بر لزوم افزایش حمایت مالی از کشورهای درحال‌توسعه، بسیاری از چالش‌های اصلی تغییرات اقلیمی و توسعه انرژی‌های پاک را نادیده گرفت. تحلیل این اجلاس نشان می‌دهد که اختلافات عمیق میان کشورهای نفت‌خیز و کشورهای در حال توسعه، همراه با غیبت رهبران کلیدی جهانی، باعث شد توافق نهایی ضعیف و محدود به اقدامات نمادین باشد و فرصت‌های بالقوه برای گسترش انرژی‌های تجدیدپذیر به درستی استفاده نشود.

زمینه تاریخی و پیوند با توافق‌های پیشین

توافق پاریس (۲۰۱۵) هدف حفظ افزایش دمای زمین زیر ۱.۵ درجه سانتی‌گراد را تعیین کرد و به کشورها اجازه داد تا اهداف ملی کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای (NDCs) خود را ارائه دهند. در COP28 امارات (۲۰۲۳)، یکی از دستاوردهای کلیدی، توافق بر لزوم کاهش تدریجی و انتقال از سوخت‌های فسیلی بود، که می‌توانست مسیر توسعه انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر را تسهیل کند. علاوه بر این، کشورهای توسعه‌یافته توافق کردند تا منابع مالی اقلیمی را افزایش دهند و کمک‌های بیشتری به کشورهای آسیب‌پذیر اختصاص دهند.

یکی از محورهای کلیدی مناقشه در COP30، تأمین مالی اقلیمی برای کشورهای درحال‌توسعه بود. در COP29 (باكو، ۲۰۲۴)، کشورهای توسعه‌یافته توافق کردند که حداقل ۳۰۰ میلیارد دلار در سال تا سال ۲۰۳۵ برای کمک به کشورهای آسیب‌پذیر تأمین شود و در بلندمدت این منابع از ترکیبی از منابع عمومی و خصوصی تا ۱.۳ تریلیون دلار افزایش یابد. این تعهد شامل کمک به سازگاری با تغییرات اقلیمی، کاهش اثرات گرمایش جهانی و آماده‌سازی برای بلایای طبیعی بود، و می‌توانست به‌ویژه برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های انرژی خورشیدی و بادی مورد استفاده قرار گیرد.

در COP30، این هدف و چارچوب مالی بار دیگر تأکید شد. توافق نهایی از کشورهای ثروتمند خواست تا کمک‌های مالی را حداقل سه برابر کنند و برای مقابله با اثرات شدید تغییرات اقلیمی، از جمله افزایش دما، خشکسالی و سیل، در اختیار کشورهای آسیب‌پذیر قرار دهند. با این حال، زمان‌بندی ارائه این منابع همچنان تا سال ۲۰۳۵ تعیین شد و مشخص نبود چه سهمی از منابع از بخش عمومی و چه سهمی از بخش خصوصی خواهد بود. رویترز و الجزیره هر دو تأکید کردند که این تأخیر و عدم وضوح، می‌تواند اثرگذاری فوری اقدامات اقلیمی و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر را محدود کند.

حضور و غیاب کشورها

در COP30، حضور رهبران و وزرای ارشد از اهمیت بالایی برخوردار بود. رئیس‌جمهور برزیل لوئیس ایناسیو لولا دا سیلوا، رئیس‌جمهور فرانسه امانوئل ماکرون، صدر اعظم آلمان فریدریش مرتز و نخست وزیر بریتانیا کی‌یر استارمر از جمله شرکت‌کنندگان برجسته بودند. همچنین دبیرکل سازمان ملل آنتونیو گوترش و رئیس کمیسیون اروپا اورسولا فون در لاین از دیگر شرکت کنندگان کاپ سی بودند. شاهزاده ولز نیز به نمایندگی از بریتانیا سخنرانی کرد. با این حال، غیبت رهبران چین و ایالات متحده به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گازهای گلخانه‌ای جهان تأثیر قابل توجهی بر مذاکرات داشت و باعث شد بسیاری از تصمیمات کلیدی تنها در سطح داوطلبانه و بدون الزام قانونی باقی بمانند. این موضوع، ظرفیت کشورهای در حال توسعه برای سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر را نیز محدود کرد.

چالش‌های اصلی و اختلافات

یکی از مهم‌ترین محورهای مناقشه، مسئله سوخت‌های فسیلی بود. همان‌طور که گاردین و الجزیره گزارش دادند، کشورهای نفت‌خیز و وابسته به سوخت‌های فسیلی مانند عربستان و روسیه، با هر گونه تعهد الزام‌آور برای کاهش مصرف نفت، گاز و زغال‌سنگ مخالفت کردند. نتیجه این شد که توافق نهایی تنها شامل یک تعهد داوطلبانه برای طراحی نقشه‌راه خروج از سوخت‌های فسیلی باشد، بدون اینکه الزام قانونی یا زمان‌بندی مشخصی برای اجرایش وجود داشته باشد. این نقشه‌راه می‌تواند به توسعه پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر کمک کند، اما تضمین اجرایی ندارد.

مسئله جنگل‌زدایی نیز مشابه بود. در حالی که برزیل نقشه‌راهی برای توقف و بازسازی جنگل‌های آمازون ارائه کرد، این بخش از توافق نهایی حذف شد و به یک مسیر پیشنهادی خارج از متن اصلی توافق منتقل شد. این عقب‌نشینی، باعث نارضایتی فعالان محیط‌زیست و کشورهایی شد که تلاش داشتند حفاظت از اکوسیستم‌های حیاتی جهان را تضمین کنند.

چالش دیگر، تأمین مالی اقلیمی بود. کشورهای درحال‌توسعه خواستار افزایش سریع‌تر منابع مالی و ارائه آن در بازه کوتاه‌مدت بودند. در توافق COP30، منابع مالی کشورهای ثروتمند برای کمک به کشورهای آسیب‌پذیر سه‌برابر شد، اما دوباره تنها زمان‌بندی ارائه آن تا سال ۲۰۳۵ تعیین شد و مشخص نبود چه میزان از این منابع از بخش عمومی تأمین می‌شود. رویترز و الجزیره هر دو تأکید کردند که این تأخیر، می‌تواند اثرات فوری تغییرات اقلیمی را جبران نکند.

توافق نهایی و ضعف‌های آن

توافق نهایی COP30، همانند آنچه در گزارش‌های رسانه‌های مختلف مانند رویترز، بی‌بی‌سی، گاردین و الجزیره آمده، بیشتر شامل گام‌های نمادین و محدود بود و دستاوردهای عملی محدودی در مسیر کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای داشت. در زمینه سوخت‌های فسیلی، توافق تنها به شکل داوطلبانه زمینه بحث درباره نقشه راه کاهش تدریجی این منابع را فراهم کرد و فرصتی برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر ایجاد کرد که بدون تعهد قانونی، محدود باقی ماند. کشورهای تولیدکننده نفت و گاز و همچنین کشورهایی که اقتصادشان به این منابع وابسته است، فشار زیادی آوردند و در نتیجه این بخش از توافق به قانون الزام‌آور تبدیل نشد.

در بخش جنگل‌زدایی نیز برنامه‌های عملی برای توقف و بازسازی جنگل‌های بارانی آمازون که برزیل تحت عنوان «Tropical Forests Forever Facility» پیشنهاد کرده بود، وارد متن اصلی توافق نشد و تنها به یک نقشه راه جداگانه ارجاع داده شد. در زمینه منابع مالی، توافق تأکید کرد که کشورهای ثروتمند باید کمک‌های مالی خود را حداقل سه برابر کنند، اما تنها به اعلام زمان‌بندی تا سال ۲۰۳۵ اکتفا شد و نسبت منابع عمومی و خصوصی هنوز مشخص نیست. همچنین، توافق به «انتقال عادلانه» برای حمایت از کارگران متاثر از حرکت به سمت انرژی پاک اشاره داشت، اما جزئیات اجرایی آن محدود و ناقص بود.

چالش‌ها و اختلافات اصلی نیز در جریان اجلاس به وضوح خود را نشان داد. گروهی از حدود ۸۰ کشور شامل کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه خواستار کاهش تدریجی سوخت‌های فسیلی بودند، اما مخالفت کشورهای عربی و روسیه مانع از قانونی شدن این اقدام شد. همچنین، کشورهای درحال‌توسعه بر لزوم دریافت کمک‌های مالی فوری و مشخص برای مقابله با اثرات تغییرات اقلیمی تأکید داشتند و هشدار دادند که بدون چنین منابعی، توان مقابله با بحران کاهش می‌یابد. مدیریت اجلاس نیز با چالش‌هایی مواجه شد؛ هنگام تصویب توافق، برخی کشورهای لاتین مانند کلمبیا، پاناما و اروگوئه اعتراض کردند که اجازه سخنرانی پیش از تصویب نداشتند، موضوعی که محدودیت‌های دموکراتیک در فرآیند تصمیم‌گیری را نشان می‌داد.

با این حال، کارشناسان و رسانه‌ها، از جمله گاردین و بی‌بی‌سی، توافق نهایی را کم‌اثر و غیرالزام‌آور ارزیابی کردند. بسیاری از کشورها از عدم تعهد به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، نقشه‌راه جنگل‌زدایی و زمان‌بندی نامشخص منابع مالی انتقاد کردند. فعالان محیط‌زیست نیز هشدار دادند که بدون اقدامات عملی، اهداف دمای ۱.۵ درجه سانتی‌گراد عملاً دست‌نیافتنی خواهند بود.

مقایسه باCOP28 وCOP29

مقایسه COP30 با COP28 و COP29 نشان می‌دهد که اگرچه پیشرفت‌هایی در زمینه چندجانبه‌گرایی و توافقات نمادین حاصل شده، پیشرفت واقعی و عملی محدود بوده است. تعهد به کاهش تدریجی سوخت‌های فسیلی در COP28 اعلام شد و COP29 بر منابع مالی و برنامه‌های بلندمدت تأکید داشت. COP30 نتوانست این تعهدات را به اقدامات عملی و الزام‌آور تبدیل کند و فرصتی برای سرمایه‌گذاری هدفمند در انرژی‌های تجدیدپذیر از دست رفت.

COP30 در برزیل با وجود نشان دادن همبستگی نسبی جهانی و ایجاد نقشه‌راه‌های داوطلبانه، از نظر دستیابی به اهداف عملی کاهش تغییرات اقلیمی و محدود کردن گرمایش زمین، ناکافی بود. توافق نهایی، در زمینه سوخت‌های فسیلی، جنگل‌زدایی و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر محدودیت‌های جدی داشت و تعهدات مالی به کشورهای آسیب‌پذیر نیز با تأخیر طولانی همراه است. همان‌طور که کارشناسان و رسانه‌ها تأکید کرده‌اند، بدون فشار بین‌المللی و اجرای واقعی تعهدات، اهداف پاریس و تعهدات COP28 و COP29 در معرض خطر جدی هستند. این اجلاس، نمایشی از درگیری منافع ملی، اختلافات ژئوپولیتیکی و محدودیت اراده جهانی در مقابله با بحران اقلیمی بود و نشان داد که مسیر طولانی و دشواری تا دستیابی به اهداف ۱.۵ درجه سانتی‌گراد و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر وجود دارد.

لینک کوتاه شده : Energyhorizon.ir/n/989a5