قانون جدید واگذاری زمین برای نیروگاه‌های خورشیدی بلای جان آثار تاریخی

پیمان کشاورز- چشم‌انداز انرژی/ توقف عملیات عمرانی احداث نیروگاه خورشیدی در دشت چنارستان شهرستان دلیجان به دلیل وجود سنگ‌نگاره‌های تاریخی خبری بود که طی روزهای اخیر میان فعالان میراث فرهنگی و همچنین فعالان حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر به صورت گسترده دست به دست می‌شد. این موضوع که چگونه در کشوری با سابقه چند هزارساله و با پیشینه‌ای عظیم از تمدن، مسئولان مربوطه بدون بررسی دقیق به واگذاری زمین و آغاز پروژه اقدام کرده‌اند، آنقدر عجیب و غیرقابل باور بود که واکنش‌های متعددی در سطح ملی و محلی را برانگیخت. کارشناسان میراث فرهنگی، منابع طبیعی و متخصصان فنی اکنون در حال بررسی گستره و ارزش تاریخی آثار هستند تا تصمیم نهایی درباره ادامه یا جابه‌جایی پروژه اتخاذ شود. به گزارش خبرگزاری علم و فناوری، قدرت‌الله ابک، معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری مرکزی، در این باره توضیح داد: «این اراضی پیش‌تر در فهرست مناطق دارای ارزش تاریخی ثبت نشده بودند و به همین دلیل برای احداث نیروگاه خورشیدی به سرمایه‌گذار واگذار شده بود. پس از انتشار تصاویر سنگ‌نگاره‌ها، عملیات اجرایی تا اطلاع ثانوی متوقف شد.»

اما محمود مرادی‌نراقی، مدیرکل مستعفی میراث فرهنگی استان مرکزی که در واکنش به مشکلات به وجود آمده طی روزهای اخیر از سمت خود استعفا داده است، در گفتگو با روزنامه جهان صنعت با ابراز نگرانی از وضعیت این محوطه باستانی گفت: «ابلاغ قانون جدید نحوه واگذاری اراضی دولتی برای احداث نیروگاه‌های خورشیدی بدون استعلام از میراث فرهنگی، بلای جان محوطه‌های تاریخی استان شده است.» وی افزود که عدم تعیین حریم بسیاری از محوطه‌های تاریخی کشور باعث می‌شود فعالیت‌های عمرانی به‌صورت ناخواسته یا حتی عمدی به آثار باستانی آسیب برساند. مرادی‌نراقی با اشاره به مشکلات گسترده در حفاظت از محوطه‌های تاریخی کشور و ضمن تشریح بحران به‌وجود آمده در چنارستان گفت: «برای حل برخی مشکلات تصمیم‌گیران به‌جای اصلاح فرآیندها استعلام از میراث فرهنگی را حذف کردند و همین موضوع سبب شد ضربه اصلی را بخوریم. از چندده‌هزار محوطه تاریخی موجود در کشور تنها تعداد اندکی تعیین حریم شده‌اند. یکی از ایراداتی که به مجموعه میراث فرهنگی وارد بوده و همواره درباره آن پرسش می‌شود همین عدم تعیین تکلیف محوطه‌های ثبتی است.»

دشت چنارستان در استان مرکزی بخشی از مجموعه تاریخی تیمره است که از گلپایگان آغاز و تا خمین ادامه دارد. سنگ‌نگاره‌های این منطقه شامل تصاویری از بز کوهی، شتر، اسب و صحنه‌های آیینی و شکار است که زندگی مردمان هزاره‌های پیش را روایت می‌کنند. این آثار نه تنها از نظر تاریخی، بلکه از منظر علمی و فرهنگی ارزش بی‌بدیلی دارند و می‌توانند به توسعه گردشگری فرهنگی و علمی کشور کمک کنند. تصاویر و ویدئوهای منتشرشده نشان می‌دهد که در جریان آماده‌سازی زمین، برخی از قطعات سنگی دارای نقوش باستانی جابه‌جا یا زیر خاک مدفون شده‌اند، اقدامی که بدون اخذ مجوز رسمی از میراث فرهنگی انجام گرفته است. کارشناسان معتقدند چنین مشکلاتی ناشی از حذف الزام استعلام از میراث فرهنگی در قانون جدید و همچنین تعیین‌نشدن حریم دقیق محوطه‌هاست، موضوعی که باعث بروز تضاد بین توسعه انرژی پاک و حفاظت میراث تاریخی می‌شود.

مرادی‌نراقی در ادامه تاکید کرد: «لزوم توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و رفع ناترازی برق بر کسی پوشیده نیست، اما توسعه پایدار و حفاظت از آثار تاریخی نباید قربانی یکدیگر شوند. سنگ‌نگاره‌های چنارستان نه تنها بخشی از هویت فرهنگی ایران هستند، بلکه می‌توانند به منبع مهمی برای پژوهشگران و گردشگران داخلی و خارجی تبدیل شوند.»این رویداد نشان می‌دهد که بدون هماهنگی دقیق بین نهادهای انرژی و میراث فرهنگی، توسعه زیرساخت‌های انرژی تجدیدپذیر ممکن است به نابودی محوطه‌های تاریخی منجر شود. کارشناسان پیشنهاد می‌کنند اصلاح قوانین و تعیین حریم دقیق محوطه‌ها ضروری است تا هم توسعه انرژی‌های پاک کشور ادامه یابد و هم میراث فرهنگی نسل‌های آینده حفظ شود.

در سطح بین المللی نیز این نوع تعارض به وفور دیده شده است، در کشورهایی همچون انگلستان، ایتالیا، مالت، استرالیا و سایر نقاط جهان موارد این چنینی بوده که پروژه به منظور حفظ آثار باستانی در همان مرحله ابتدایی متوقف و یا جابجا شده است.به عنوان مثال در جریان مطالعات مقدماتی برای احداث یک نیروگاه خورشیدی در نزدیکی گرِیت استاوتون ، بقایای یک شهر رومی گسترده کشف شد که شامل خیابان‌ها، ساختمان‌ها، گودال‌ها، چاله‌ها و شواهد صنعتی مانند کوره‌های سفالگری و آهنگری بود. این شهر با معماری منظم و شبکه خیابان‌های سازمان‌یافته، نمایانگر یک شهر رومی شهری بوده که در شرق انگلستان شکل گرفته است. پس از بررسی‌های باستان‌شناسی و تشخیص اهمیت تاریخی، توسعه‌دهندگان پروژه انرژی تجدیدپذیر تصمیم گرفتند پروژه نیروگاه خورشیدی  را که در مرحله بررسی‌های زمین‌شناسی و مطالعات پیش از ساخت بود اصلاح کرده و زمین را برای حفاظت آثار باستانی حفظ کنند. این اقدام به‌عنوان نمونه‌ای موفق از همزیستی توسعه انرژی پاک و حفاظت میراث فرهنگی شناخته شد. کارشناسان انگلیسی معتقدند این تصمیم نه تنها به حفظ ارزش‌های تاریخی کمک کرده، بلکه بینش ارزشمندی درباره زندگی و فعالیت‌های صنعتی در دوران روم به دست داده است.با توقف پروژه و تعیین وضعیت حفاظت‌شده برای زمین، تجربه انگلستان نشان می‌دهد که هماهنگی بین نهادهای انرژی و میراث فرهنگی و بازطراحی پروژه‌ها از ضروریات توسعه پایدار انرژی‌های تجدیدپذیر است.

همچنین در آکوئیلیا ایتالیا ، در یک سایت باستانی ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو، اجرای پروژه ۱۰ مگاواتی نیروگاه خورشیدی در نزدیکی منطقه San Zili-Casa Bianca با اعتراض شدید میراث فرهنگی و بنیاد آکوئیلیا مواجه شد. این منطقه شامل مسیرهای تاریخی رومی، بناهای معماری اولیه مسیحیت و گورستان‌های باستانی است و نصب نیروگاه و خطوط ارتباطی آن با این بافت تاریخی در تضاد کامل با نیازهای حفاظت و توسعه پایدار سایت تشخیص داده شد. این پروژه نیز در مرحله برنامه‌ریزی و صدور مجوز متوقف شد.

مسئولان محلی و بنیاد آکوئیلیا تاکید کردند که انتخاب مکان نادرست برای نصب نیروگاه می‌تواند ارزش‌های تاریخی و منظر فرهنگی منطقه را تهدید کند. آنها پیشنهاد دادند که برای نصب نیروگاه، مکان جایگزینی انتخاب شود تا هم اهداف توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر محقق شود و هم میراث جهانی حفاظت شود.این تجربه ایتالیا نیز نشان می‌دهد که حتی در مناطق دارای فشار برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، لزوم استعلام از نهادهای میراث فرهنگی، طراحی جایگزین و بازطراحی پروژه‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است تا میراث فرهنگی و طبیعی آسیب نبیند و اهداف انرژی پاک به‌صورت پایدار تحقق یابد.

از آنجایی که یکی از مهمترین عوامل احداث نیروگاه‌های خورشیدی در اختیار داشتن زمین مسطح و آفتاب‌خیز است، بنابراین می‌بایست این مهم را در نظر داشت که امکان تداخل با محوطه‌های باستانی و میراثی نیز جهت واگذاری و احداث نیروگاه‌های خورشیدی وجود داشته باشد و این موضوع که استعلام میراث فرهنگی از چرخه واگذاری زمین‌های دولتی جهت احداث نیروگاه خورشیدی حذف گردد جای سئوال و تعجب دارد. چرا که این بی‌مبالاتی نه تنها محوطه‌های ارزشمند تاریخی را دچار خطر تخریب و نابودی جزئی یا کامل می‌کند، بلکه می‌تواند نسل‌های آینده را از شناخت هویت فرهنگی و تاریخی خود محروم سازد و مسیر توسعه پایدار انرژی‌های پاک را با چالش‌های جدی مواجه کند.از سوی دیگر توقف اجرای پروژه‌های تجدیدپذیری که چه توسط بخش خصوصی و چه توسط دولت به مرحله اجرا می‌رسد سرمایه‌گذار را دچار ضرر و زیان  در نتیجه، توجه هم‌زمان به حفاظت میراث فرهنگی و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، یک الزام قانونی و اخلاقی است که باید در تمامی مراحل برنامه‌ریزی و واگذاری زمین رعایت شود.

لینک کوتاه شده : Energyhorizon.ir/n/3d9f6