در آستانه اعلام رسمی طرح ملی مشارکت خانوارها در تولید برق تجدیدپذیر، پشت‌بام خانه‌ها آماده تبدیل شدن به نیروگاه‌های خورشیدی کوچک‌مقیاس هستند. وزیر نیرو اعلام کرده این برنامه با هدف افزایش تاب‌آوری شبکه برق و ایجاد درآمد پایدار برای مردم طراحی شده است. طبق این طرح، خانوارهای واجد شرایط می‌توانند پنل‌های خورشیدی ۵ کیلوواتی نصب کنند و برق تولیدی خود را با قرارداد ۲۰ ساله به دولت بفروشند. یک سامانه ۵ کیلوواتی در مناطق پرآفتاب ایران می‌تواند ماهانه حدود ۷۵۰ تا ۸۰۰ کیلووات ساعت برق تولید کند که معادل درآمدی بیش از ۱.۵ تا ۲ میلیون تومان برای خانوار است؛ درآمدی که نه‌تنها قبض برق را صفر می‌کند، بلکه منبع اقتصادی جدیدی برای خانواده‌ها محسوب می‌شود. شرکت توانیر و سازمان ساتبا فرآیند درخواست، نصب و اتصال به شبکه را در کمتر از ۷ روز تسهیل کرده‌اند، هرچند سامانه مهرسان فعلاً به‌خوبی جوابگوی تقاضا نبوده است. این طرح، گامی به سمت مدل اقتصادی نوین است که به جای یارانه مصرف، به تولید برق خانگی یارانه می‌دهد و بار مالی دولت را کاهش می‌دهد. کارشناسان معتقدند تولید برق در محل مصرف باعث کاهش فشار روی شبکه سراسری، افزایش تاب‌آوری و توزیع متوازن تولید می‌شود. با این حال، چالش‌هایی مانند تأمین تسهیلات، آموزش بهره‌برداران، قیمت‌گذاری شفاف و عدالت فضایی در دست بررسی است تا طرح با موفقیت اجرا شود و نقش مهمی در امنیت انرژی کشور ایفا کند.
پیمان کشاورز- چشم‌انداز انرژی/ در یکی از مهم‌ترین تحولات سیاست‌گذاری انرژی در سال‌های اخیر، وزارت نیرو به‌دنبال اجرای طرحی ملی برای توسعه نیروگاه‌های خورشیدی کوچک‌مقیاس در منازل مسکونی است. به گفته عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو، جزئیات این برنامه ظرف روزهای آینده به‌صورت رسمی اعلام خواهد شد. در این طرح، خانوارهای واجد شرایط می‌توانند با نصب پنل‌های خورشیدی ۵ کیلوواتی بر پشت‌بام خانه‌های خود، به جمع تولیدکنندگان برق کشور بپیوندند و برق تولیدی خود را با قرارداد ۲۰ساله تضمینی به دولت بفروشند.
خورشید روی بام، درآمد در حساب
بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد که یک سامانه خورشیدی ۵ کیلوواتی در مناطق پرآفتاب ایران می‌تواند به‌طور میانگین ماهانه حدود ۷۵۰ تا ۸۰۰ کیلووات ساعت برق تولید کند. با استناد به نرخ‌های فعلی خرید تضمینی برق سبز، این مقدار می‌تواند ماهانه بیش از ۱.۵ تا ۲ میلیون تومان درآمد برای خانوار ایجاد کند؛ درآمدی پایدار که نه‌تنها می‌تواند قبض برق را صفر کند، بلکه به عنوان یک منبع اقتصادی جدید برای خانواده‌ها عمل کند.
شرکت توانیر نیز پیش از این اعلام کرده بود که با همکاری سازمان ساتبا، بستری فراهم شده تا فرایند درخواست، نصب و اتصال به شبکه در مدت زمانی کمتر از ۷ روز انجام شود. هدف از این اقدام، سهولت مشارکت مردم و حذف پیچیدگی‌های اداری و فنی بوده است.
ساتبا، توانیر و مسیر اجرای طرح
در اجرای این طرح، سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق (ساتبا) به‌عنوان متولی اصلی سیاست‌گذاری و صدور مجوز، و شرکت توانیر به‌عنوان بازوی اجرایی برای اتصال نیروگاه‌ها به شبکه سراسری، نقش‌آفرینی می‌کنند.اگرچه سازمان ساتبا پیش از این با بهره‌برداری و رونمایی از سامانه مهرسان به منظور ثبت‌نام و مدیریت درخواست نیروگاه‌های خورشیدی انشعابی (خانگی تا صنعتی کوچک)، تلاش داشته تا فرآیند ثبت‌نام، صدور صورتحساب و تسهیل قرارداد خرید تضمینی برق را به صورت آنلاین فراهم کند، اما این سامانه نیز بنا به گفته کاربران تاکنون نتوانسته آنچنان که باید جوابگوی متقاضیان باشد و در عمل خود تبدیل به پاشنه آشیل توسعه نیروگاه‌های خورشیدی کوچک مقیاس شده است. بنابراین باید منتظر ماند و دید که آیا دولت به منظور بهره‌وری و تسهیل فرآیندهای مرتبط از سامانه‌ای نوین رونمایی خواهد کرد یا همان سامانه مهرسان را با اعمال تغییراتی به روزرسانی خواهد کرد، اگرچه در لحظه نگارش این گزارش نیز سامانه مهرسان در دسترس نیست.
مدل اقتصادی جدید: از پرداخت یارانه تا خرید برق
اما یکی از ویژگی‌های کلیدی این طرح، عبور تدریجی از مدل سنتی یارانه‌ای در بخش انرژی است. تا امروز، دولت یارانه‌های سنگینی را برای مصرف برق خانوارها پرداخت می‌کرد؛ اما در طرح جدید، یارانه به‌جای مصرف، به تولید برق خانگی تعلق می‌گیرد. این موضوع هم موجب کاهش فشار مالی بر دولت می‌شود، هم انگیزه اقتصادی برای تولید تجدیدپذیر را تقویت می‌کند.درواقع، خانوارها با یک سرمایه‌گذاری اولیه می‌توانند به تأمین‌کننده برق پاک تبدیل شوند، آن‌هم با بازدهی اقتصادی قابل پیش‌بینی و بلندمدت. اما نکته قابل تامل در این میان نحوه حمایت دولت از خانوارها به منظور گسترش نیروگاه‌های خورشیدی پشت‌بامی است، چرا که پرداخت تسهیلات مورد نیاز خانوارها برای مشارکت در این طرح بی‌شک می‌تواند راهگشای توسعه و موفقیت طرح مذکور در روند اجرایی گردد. به عنوان مثال می‌توان به اقدام دولت عراق در این زمینه اشاره کرد که بانک الرشید عراق با حمایت دولت مرکزی اقدام به پرداخت تسهیلات ۳۰ میلیون دینار عراقی به شهروندان و کارمندان خود جهت توسعه نیروگاه‌های خورشیدی کوچک مقیاس نموده است، تسهیلاتی با بهره ۳ درصد و فرآیندی که بیشترین میزان شمول و سهولت را برای متقاضیان فراهم آورد. در حال حاضر نیز بخش به نظر می‌رسد بخش عمده‌ای از انتظارات جامعه برای رونمایی از طرح اعلامی توسط وزیر نیرو مبتنی بر نحوه اختصاص تسهیلات مورد نیاز در زمینه احداث نیروگاه‌های خورشیدی پشت‌بامی است.
تاب‌آوری شبکه با برق محلی
از سوی دیگر کارشناسان حوزه انرژی معتقدند این رویکرد می‌تواند به کاهش فشار بر شبکه سراسری برق، به‌ویژه در ساعات اوج مصرف در تابستان، کمک قابل‌توجهی کند. برق تولیدشده در محل مصرف، نیاز به انتقال را کاهش داده و با هم‌راستایی ساعت تولید خورشیدی و اوج مصرف سرمایشی، تاب‌آوری شبکه افزایش می‌یابد.افزون بر این، تنوع جغرافیایی نصب سامانه‌ها باعث توزیع متوازن تولید و کاهش خطرات ناشی از تمرکز نیروگاهی خواهد شد. به بیان دیگر، پشت‌بام خانه‌ها در حال تبدیل شدن به پست‌های تولید پراکنده هستند که نقش مهمی در امنیت انرژی ایفا می‌کنند.
چالش‌های احتمالی پیش‌رو
با وجود مزایای روشن این طرح، ملاحظاتی نیز به جز پرداخت تسهیلات مورد نیاز، تسهیل دسترسی آنلاین و کاربرپسند به منظور بارگزاری مدارک و ثبت‌نام متقاضیان و همچنین تسهیل فرآیندهای اداری مرتبط وجود دارد؛ از جمله قیمت‌گذاری شفاف برای خرید برق، تأمین تجهیزات با کیفیت در بازار، آموزش بهره‌برداران خانگی، و تضمین پرداخت به‌موقع پول برق توسط دولت یا شرکت توانیر.
همچنین باید به عدالت فضایی در اجرای طرح نیز توجه شود؛ زیرا خانه‌هایی بدون پشت‌بام اختصاصی یا در مناطق کم‌آفتاب، از این طرح بی‌نصیب می‌مانند که پیش‌بینی مکانیسم‌های جبرانی و یا گزینه‌های جایگزین (مانند نیروگاه‌های اشتراکی محلی) می‌تواند این شکاف را پوشش دهد.
مشارکت خانوار در انتقال انرژی
در پایان باید گفت طرح نیروگاه‌های خورشیدی خانگی، اگر با انسجام، شفافیت و حمایت واقعی اجرا شود، می‌تواند به یکی از راهبردی‌ترین پروژه‌های دولت در مسیر گذار به انرژی پاک تبدیل شود. مشارکت خانوارها در تولید برق، نه‌تنها موجب پایداری شبکه و صرفه‌جویی ارزی در تولید برق می‌شود، بلکه از نظر فرهنگی نیز شهروندان را در فرآیند سیاست‌گذاری انرژی دخیل می‌سازد.
لینک کوتاه شده : Energyhorizon.ir/n/5e20e
نظر شما