بررسی نقش مواد معدنی حیاتی در گذار به انرژی پاک در گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی
آسیب‌پذیری زنجیره تأمین مواد معدنی؛ زنگ خطری برای انقلاب انرژی پاک
چشم‌انداز انرژی/ محدودیت‌های صادراتی مواد معدنی حیاتی که پایه اصلی تولید فناوری‌های انرژی‌های تجدیدپذیر و خودروهای برقی هستند، به شدت روند گذار به انرژی پاک را تهدید می‌کند. گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد که تأمین این مواد کلیدی در جهان بیش از پیش در دست چند کشور محدود، به‌ویژه چین، متمرکز شده است. این تمرکز باعث آسیب‌پذیری زنجیره تأمین شده و خطر قطعی مواد اولیه، افزایش هزینه‌ها و کاهش رقابت‌پذیری صنایع مرتبط را در پی دارد. از سوی دیگر، تنش‌های تجاری و محدودیت‌های صادراتی، ریسک اختلال در بازارهای جهانی را افزایش داده و دولت‌ها را به اتخاذ سیاست‌های حمایتی و متنوع‌سازی منابع و زنجیره‌های تأمین وادار کرده است. این گزارش همچنین هشدار می‌دهد که بازار مس، فلزی حیاتی برای زیرساخت‌های برق و الکترونیک، تا سال ۲۰۳۰ با کمبود قابل توجهی مواجه خواهد شد که می‌تواند مانع توسعه سریع انرژی‌های پاک شود.
گزارش تازه آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) که روز چهارشنبه منتشر شد، نشان می‌دهد منابع جهانی مواد معدنی حیاتی برای توسعه انرژی‌های پاک و فناوری‌های مبتنی بر برق به شکل فزاینده‌ای در چند کشور معدود متمرکز شده است، که برجسته‌ترین آنها چین است. این تمرکز، اقتصاد جهانی را در برابر قطع عرضه‌ها و محدودیت‌های صادراتی آسیب‌پذیر می‌کند و می‌تواند منجر به اختلال در صنایع و افزایش قیمت‌ها برای مصرف‌کنندگان شود.
اهمیت مواد معدنی حیاتی در گذار به انرژی‌های پاک
این گزارش مستقر در پاریس به بررسی میزان دسترسی به مواد معدنی و فلزاتی پرداخته است که از نظر حجم تولید شاید اندک باشند، اما در انتقال اقتصاد جهانی از سوخت‌های فسیلی به انرژی‌های تجدیدپذیر و برق‌محور نقش بسیار کلیدی دارند. برای مثال، مس، لیتیوم، کبالت، گرافیت و عناصر نادر خاکی، به طور متوسط ۸۶ درصد بازار جهانی آنها در سال ۲۰۲۴ توسط سه کشور برتر تولیدکننده کنترل می‌شود، در حالی که این نسبت در سال ۲۰۲۰ معادل ۸۲ درصد بود.
چین؛ بازیگر اصلی در فرآوری و کنترل مواد معدنی استراتژیک
چین به عنوان پیشرو در فرآوری و تصفیه این مواد، ۱۹ مورد از ۲۰ ماده معدنی استراتژیک مورد بررسی را کنترل می‌کند و سهم میانگین این کشور در فرآوری حدود ۷۵ درصد است. همچنین، اندونزی با رشد چشمگیر در تولید نیکل که از مواد اصلی تولید فولاد و باتری خودروهای برقی به شمار می‌رود، جایگاه ویژه‌ای یافته است.
چالش‌های زنجیره تأمین و تنش‌های تجاری
افزایش محدودیت‌های صادراتی و تنش‌های تجاری، نگرانی‌های فزاینده‌ای در خصوص ثبات زنجیره‌های تأمین مواد معدنی ایجاد کرده است. فاتیح بیرول، مدیر اجرایی آژانس بین‌المللی انرژی، با اشاره به آسیب‌پذیری زنجیره تأمین به دلیل عوامل مختلفی از جمله شرایط جوی نامساعد، نقص فنی یا تنش‌های تجاری، تاکید کرد: «شوک‌های تأمین می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای داشته باشد که شامل افزایش قیمت‌ها برای مصرف‌کنندگان و کاهش رقابت‌پذیری صنعتی می‌شود.»
نمونه‌های تاریخی بحران تأمین مواد حیاتی
بیرول به بحران انرژی اروپا پس از قطع عرضه گاز روسیه در پی تهاجم به اوکراین و نیز کمبود جهانی نیمه‌هادی‌های مبتنی بر سیلیکون در دوران شیوع کرونا اشاره کرد که تولید خودرو را با اختلال مواجه ساخت. وی در مصاحبه با خبرگزاری آسوشیتدپرس تصریح کرد: «قاعده طلایی امنیت انرژی، تنوع‌بخشی است و این موضوع تنها محدود به حوزه انرژی نیست، بلکه شامل امنیت اقتصادی نیز می‌شود.»
ضرورت سیاست‌گذاری هوشمندانه برای توسعه منابع
اگرچه نیروهای بازار نقش مهمی در توسعه منابع جدید دارند، اما کافی نیستند. بی‌یرول بر نیاز به سیاست‌های حکومتی هوشمندانه شامل حمایت مالی و اقدامات دیگر تاکید کرد.
کاربرد گسترده مواد معدنی حیاتی و تسلط چین
چین منبع عمده‌ای از مواد معدنی حیاتی است که در تولید گستره وسیعی از محصولات از جمله تراشه‌های کامپیوتری، ربات‌ها، خودروهای برقی، باتری‌ها، پهپادها و تجهیزات نظامی کاربرد دارد. این کشور همچنین بر فرآوری بسیاری از این مواد از جمله لیتیوم، کبالت و گرافیت تسلط دارد.
محدودیت‌های صادراتی چین و فشار بر صنایع آمریکا
با افزایش تنش‌های تجاری به ویژه در دوره مذاکرات تجاری دولت ترامپ، چین محدودیت‌های صادراتی متعددی را برای این محصولات کلیدی اعمال کرده که منجر به تضعیف صنعت آمریکا و دشواری در یافتن جایگزین‌های سریع شده است. در نبود دسترسی به ذخایر قابل توجه چین، تولیدکنندگان آمریکایی در شرایط رقابت سخت جهانی قرار گرفته‌اند.
برنامه‌های آمریکا برای کاهش وابستگی به مواد معدنی خارجی
دولت ترامپ کاهش وابستگی آمریکا به مواد معدنی خارجی را به عنوان یکی از اهداف کلیدی ۱۰۰ روز اول دوره ریاست جمهوری دوم خود اعلام کرده است، که بخشی از برنامه امنیت ملی و افزایش تاب‌آوری اقتصادی این کشور است. این برنامه فراتر از چین است؛ به‌عنوان نمونه، توافق ناپایداری با اوکراین برای دسترسی آمریکا به ذخایر معدنی گسترده این کشور نیز به تازگی نهایی شده است.
تلاش‌های آمریکا برای توسعه منابع داخلی و بین‌المللی
علاوه بر این، ترامپ در تلاش برای تسریع عملیات استخراج مواد معدنی از اعماق دریاهای بین‌المللی است که انتقاداتی از سوی گروه‌های محیط زیستی به همراه داشته است. وی در فرمان اجرایی فوریه سال جاری خواستار تقویت صنعت داخلی مس و تسریع صدور مجوزهای معادن جدید شده و طرح‌های پیشنهادی استخراج مواد معدنی از جمهوری دموکراتیک کنگو – کشوری که با بحران‌های داخلی و منابع معدنی غنی شناخته می‌شود – را بررسی کرده است. همچنین تلاش‌هایی برای فشار به گرینلند جهت افزایش صادرات مواد معدنی به آمریکا صورت گرفته است.
چشم‌انداز بازار جهانی و هشدار کسری مس در آینده
گزارش آژانس بین‌المللی انرژی تاکید دارد که بازارهای جهانی در حال حاضر با عرضه مناسب و کاهش قیمت‌ها مواجه هستند، اما هشدار می‌دهد که تولید مس به عنوان ماده‌ای حیاتی برای سیم‌کشی برق و شبکه‌های انتقال انرژی، تا سال ۲۰۳۰ با کسری حدود ۳۰ درصدی مواجه خواهد بود. این کمبود می‌تواند روند توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر را به شدت تحت تاثیر قرار دهد و ضرورت اقدامات راهبردی و سیاست‌گذاری هوشمند برای حفظ امنیت زنجیره تأمین این مواد حیاتی را بیش از پیش برجسته می‌سازد.
لینک کوتاه شده : Energyhorizon.ir/n/67be4
نظر شما